Afgelopen maand kwam het nieuws naar buiten dat Disney een live-action film gaat uitbrengen van de klassieker ‘Sneeuwwitje en de zeven dwergen’. Deze film zou een innoverende film worden met een diverse cast: o.a. Sneeuwwitje zal namelijk gespeeld worden door een latina vrouw. Net als bij de bekendmaking van de cast van de live-action versie van ‘De Kleine Zeemeermin’ (die gespeeld wordt door een Zwarte vrouw, Halle Bailey), leverde dit weerstand op. Vaak vindt men het moeilijk om veranderingen te accepteren, zeker als er nostalgie aan verbonden is.
Ik ben er echter blij mee dat bedrijven zoals Disney doorhebben dat het zinvol is om een film te maken met een representatieve cast (uiteraard zit hier voor hen een commercieel belang aan verbonden). Maar, ondanks dat het fijn en absoluut tijd werd voor de inzetten van een divers palet van acteurs, wordt nog te weinig aandacht gegeven aan de representatie van mensen met een beperking. Zo ook bij de film ‘Sneeuwwitje’: de film zal nog steeds dwergen in een grot laten zien, waarbij zij afgezonderd zijn van de maatschappij. Peter Dinklage (Game of Thrones) heeft zelf achondroplasie, een algemene vorm van dwerggroei, en heeft zich hier gelukkig over uitgesproken. Want als Disney de moeite neemt om een progressieve draai te geven aan deze film, waarom dan enkel op 1 vlak en niet alle?
Het is echter niet een nieuw probleem binnen film- en media-land: ook bij de film The Witches (2020) kwam, met name vanuit de disability-community, veel weerstand. De hoofdrolspeelster heeft namelijk een lichamelijke beperking: ectrodactylie, ofwel het ontbreken van vingers en vingerkootjes. Het doel van de toevoeging van deze beperking aan het karakter: het griezelig en angstaanjagend maken van het personage. Dit is uiteraard niet respectvol en oneerbiedig voor iedereen met deze specifieke beperking, maar ook voor iedereen met een andere beperking. Een beperking moet namelijk niet geassocieerd worden met iets negatiefs. Zeker als de film, of productie, bedoeld is voor een jongere doelgroep. En dat gebeurt helaas wel, als er geen betere en authentieke representatie komt.
Niet alleen worden personages met een beperking negatief of stereotyp ingezet, doorgaans worden personages met een beperking gespeeld door acteurs zonder beperking.
Zo was er enkele jaren geleden de populaire tv-serie Glee. Deze serie volgde een groep leerlingen, waaronder een jongen (genaamd Artie) in een rolstoel, op een Amerikaanse highschool. Dit personage werd gespeeld door iemand zonder beperking. In de serie wordt hij gepest door het sportteam en heeft hij moeite met het accepteren van zijn beperking. In één van de afleveringen is een droom te zien waarin Artie tijdens een flashmob (een spontane dans waar veel willekeurige mensen aan mee doen) opeens uit zijn rolstoel op staat om een uitgebreide dans te kunnen doen. Zodra hij uit deze droom wordt ‘gerukt’, is hij teleurgesteld dat het een droom was en niet zijn werkelijkheid. Tevens is er een aflevering waarin Artie de kans krijgt om een apparaat te krijgen waarmee hij zou kunnen lopen. Hier heeft hij erg veel zin in, want dan kan hij eindelijk dingen doen die hij nu niet kan. Uiteindelijk gaat het apparaat kapot en wordt de kans Artie ontnomen, wat tot gevolg heeft dat er grappen over worden gemaakt door andere leerlingen.
En als we het hebben over een tv-serie dat zich afspeelt op een highschool of in het Nederlandse geval een middelbare school, zien we overeenkomsten met Spangas. Ook daar kwam een personage in een rolstoel in voor die gespeeld werd door iemand zonder beperking. Toen dit personage werd geïntroduceerd was het volgende omschreven: “Nieuwe rollen zijn weggelegd voor YouTuber Jard Struik, die de cynische, pesterige en aan een rolstoel gebonden Joris speelt en Roosmarijn Wind. Die vertolkt juist het tegenovergestelde: de positieve Luna“. Ten eerste is deze omschrijving alleen al validistisch, aangezien er ‘rolstoel gebonden’ staat. Een rolstoel zorgt juist voor vrijheid: zonder rolstoel kan degene die er één nodig heeft om te bewegen, letterlijk geen kant op. Ten tweede valt te lezen dat Luna het tegenovergestelde is ten opzichte van Joris. Ofwel: Luna is positief en Joris is negatief. Over het algemeen heerst dit beeld: zodra je een beperking hebt zie je het leven niet meer zitten en ben je negatief gestemd. Niet erg vooruitstrevend voor een programma dat geprezen wordt voor zijn innovatie en inclusiviteit. Eerder stigmatiserend en teleurstellend van Spangas en producent KRO-NRCV.
Men kan de vraag stellen: als de beperking van de personage echt zo belangrijk is, waarom zou de rol dan vertolkt moeten worden door iemand zonder beperking?
Als eerst ontneem je acteurs met een beperking die dagelijks stigmatisering, slechte bejegening, benadeling en discriminatie ervaren de kans om hun ervaringsdeskundigheid in te zetten. En ten tweede verlies je, naar mijn mening, daarmee de nuances en authenticiteit van de vertolking. In het geval van Glee, wordt de verhaallijn van iemand met een beperking gebruikt ten behoeve van medelijden en oproepen van emotionele gevoelens en ten behoeve van humor. Dit laat zien dat gedurende de hele serie het verhaal van Artie vanuit een validistische blik wordt verteld: hij heeft moeite met het accepteren van zijn beperking, ziet alles negatief in en droomt over een leven beperking zodat hij eindelijk mee kan doen. En dat hij als grap wordt gezien en niet echt meetelt.
Helaas denkt men vaak zo over mensen met een beperking denkt en worden mensen met een beperking niet als een volwaardig medemens behandeld en gezien. En omdat deze validistische verhalen in de media toegepast worden, wordt het idee bij de kijkers bevestigd en zorgt het voor een vicieuze cirkel.
Maar er zijn natuurlijk ook voorbeelden die het beter doen wat betreft het vertellen van een authentieke representatie, en daar was afgelopen jaar een goed jaar voor. Zo is er de Netflix serie Sex Education, wederom een serie die zich afspeelt op een middelbare school, met een personage die verlamd is – wordt gespeeld door George Robinson, een acteur met dezelfde beperking. Gaandeweg raakt het personage verliefd op een vrouwelijke medestudent zonder beperking en krijgen ze een relatie en komt het zelfs tot een moment waarbij zij een ontspannende liefdesscène krijgen. Of bijvoorbeeld de serie Special (ook op Netflix). In deze serie word je meegenomen in het leven van Ryan: een homoseksuele man met cerebrale parese (CP) begint aan een nieuwe baan en streeft nieuwe vriendschappen, relaties en zelfvoorziening na. Of neem de serie Everything’s gonna be okay: na het plotseling overlijden van de vader van Nicholas wordt Nicholas verantwoordelijk voor zijn twee jongere stiefzusjes, waarvan Matilda – en de actrice van het personage – op het autistisch spectrum zit. In de twee seizoenen van deze serie leef je met hen mee en worden misvattingen rondom autisme aangekaart. Daarnaast gaat het in het tweede seizoen ook over de ontdekking dat Nicholas, zowel het personage als acteur in het ‘echte’ leven, zelf ook op het autistisch spectrum zit. Doordat – met name de twee laatst genoemde – series gebaseerd zijn op persoonlijke en authentieke ervaringen van iemand met een beperking, zit de serie vol met nuances en momenten die alleen zouden voordoen als de input en acteerwerk ook vanuit iemand met deze ervaringen komt.
En dat is de kracht van verhalen die verteld worden vanuit het perspectief van iemand met een beperking die ook daadwerkelijk komt van, en gespeeld wordt door iemand met een beperking. Want zonder de input van mensen met een beperking zullen de verhalen die verteld worden merendeel stereotyp zijn en waarschijnlijk – mede daardoor – ook validistisch. Wat tot gevolg heeft dat verhalen schadelijk zijn voor mensen met een beperking en dat deze verhalen stigmatiserend werken.
Het leven van iemand met een beperking is niet stereotyp en hetzelfde: mensen met beperking hebben allemaal hun eigen hobby’s, wensen, meningen en ideeën. Net als bij alle mensen zonder beperking. Want iedereen is een eigen individu. Daarom verdienen mensen met een beperking het om zichzelf, op een authentieke en rechtvaardige manier, terug te zien in de media. En daar wordt het tijd voor, anno 2022.
Marcel Kolder Kolder zei
Een blog naar mijn hart. Dank je wel Menno. Er gaat steeds meer goed, maar er is ook een wereld te winnen.
Nanna de Hullu zei
Prachtig verwoord, het heeft me geraakt. Vooral het gedeelte waarin je pleit voor het authentieke verhaal dat verteld moet worden. Het valt me op dat niet alleen in films, series en de media mensen met een fysieke beperking ondervertegenwoordigd zijn, maar in de gehele cultuursector. Ook in de theaters, muziek en beeldende kunst. Volgens mij komt dat deels ook doordat het kiezen van een creatief beroep niet door de maatschappij wordt gestimuleerd als je een fysieke beperking hebt, ervan uitgaande dat iemand dat dan niet zou kunnen. Voor de kunstenaar met een verstandelijke beperking zijn er ateliers, maar die zijn dan wel weer gekoppeld aan zorginstellingen. Kies je voor de kunst met enkel een fysieke beperking, val je tussen wal en schip.
Iedereen blijft geïnspireerd door Frida Kahlo, die haar beperkingen in haar schilderijen liet zien. Maar zij leefde in de vorige eeuw. Het wordt tijd dat er een nieuwe opstaat en het liefst meerdere, in alle kunstvormen.
Karen zei
Trots op je Menk voor het uitspreken over deze kwestie. Laat en BLIJF je stem vooral zijn werk doen!